مفاصل بدن ما ستون‌هایی هستند که تمام حرکت‌های روزمره‌مان را ممکن می‌کنند؛ از ساده‌ترین کارها مثل نشستن و برخاستن، تا راه رفتن، بالا رفتن از پله یا حتی چرخیدن در رختخواب. حالا وقتی این مفاصل شروع به سفت شدن می‌کنند، انعطافشان را از دست می‌دهند و هر حرکت همراه با صدا یا درد می‌شود، خیلی زود متوجه تغییر کیفیت زندگی‌مان می‌شویم.
احساس خشکی در مفصل زانو یا لگن، یکی از شکایت‌های شایعی است که افراد در سنین مختلف با آن روبه‌رو میشوند. برخی آن را با اصطلاح «خشک شدن استخوان‌ها» توصیف می‌کنند؛ اصطلاحی ساده اما بازتاب دهنده یک تجربه آزاردهنده. این حالت می‌تواند علامت ساده‌ای از کم تحرکی یا نشانه‌ای هشداردهنده برای شروع یک بیماری مفصلی باشد.
در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم: خشکی مفصل دقیقاً به چه معناست؟ چرا بعضی مفاصل به‌مرور خشک میشوند؟ آیا ارتباطی بین این خشکی و بیماری‌هایی مانند آرتروز یا ساییدگی لگن وجود دارد؟ و در نهایت چه راه‌هایی برای درمان و پیشگیری وجود دارد؟
اگر شما هم به دنبال علت خشکی مفاصل خود هستید یا به‌دنبال راه‌حلی برای بازگشت دوباره به حرکت‌های روان و بی‌درد، ادامه این مطلب دقیقاً برای شماست.
خشکی مفاصل چیست؟
خشکی مفاصل یکی از آن نشانه‌هایی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود، تا زمانی که بر کیفیت زندگی تاثیر مستقیم بگذارد. این مشکل زمانی رخ میدهد که مفصل، دیگر مثل قبل نرم و روان حرکت نمی‌کند. فرد احساس می‌کند برای خم یا صاف کردن زانو، لگن یا حتی انگشتان، باید «زور بیشتری» وارد کند.
اما این فقط یک حس مکانیکی نیست. خشکی مفصل اغلب با حس سفتی همراه است، مخصوصاً پس از مدتی بی‌حرکتی؛ مثلاً بعد از بیدار شدن از خواب یا نشستن طولانی‌مدت. برخی بیماران این تجربه را چنین توصیف می‌کنند: «احساس می‌کنم مفصل قفل شده» یا «زانوم گیر کرده و با تق صدا باز می‌شه».
علائم شایع خشکی مفاصل
- سختی در شروع حرکت: مخصوصا در ابتدای صبح یا بعد از مدتی بی‌حرکتی،
- احساس مقاومت در مفصل: مثل این که مفصل نمی‌خواهد همراهی کند،
- کاهش دامنه حرکتی: نتوانستن برای خم کردن کامل یا باز کردن مفصل،
- صداهای غیرعادی در حین حرکت: تق‌تق یا ترکیدن مفصل،
- درد خفیف تا متوسط هنگام استفاده از مفصل،
- احساس کشیدگی یا گرفتگی در عضلات اطراف مفصل.
این علائم در ابتدا ممکن است موقت باشند، اما در صورت بی‌توجهی، می‌توانند نشانه‌ای از شروع بیماری‌هایی جدی‌تر مثل آرتروز یا التهاب مزمن مفصل باشند.
در واقع، خشکی مفصل نه‌تنها بر حرکت تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات درونی مفصل باشد که نیاز به توجه و بررسی پزشکی دارد. بنابراین، اگر متوجه شدید مفصل خاصی دیگر مانند قبل عمل نمی‌کند، بهتر است این نشانه را جدی بگیرید و پیش از پیشرفت مشکل، اقدام مناسب انجام دهید.
چرا مفاصل خشک میشوند؟
علت خشکی استخوان های بدن ممکن است ثابت و مشخص نباشد. وقتی مفصل زانو یا لگن دیگر روان حرکت نمی‌کند و هر خم و راست شدنی با صدا، سفتی یا درد همراه می‌شود، اولین سوالی که به ذهن می‌رسد این است: چه چیزی باعث این خشکی شده؟ آیا این یک مشکل موقتی است یا نشانه‌ای از یک بیماری در حال پیشرفت؟
پاسخ ساده نیست، چون خشکی مفصل می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از کم‌تحرکی و افزایش سن گرفته تا بیماری‌های جدی‌تری مانند آرتروز یا التهاب مزمن. اما شناخت دقیق این دلایل به ما کمک می‌کند درمان درستی انتخاب کنیم و جلوی پیشرفت مشکل را بگیریم.
۱. آرتروز و ساییدگی مفصل
با بالا رفتن سن یا استفاده زیاد از یک مفصل خاص، غضروف بین استخوان‌ها شروع به فرسایش می‌کند. در نتیجه اصطکاک مفصل افزایش یافته و حرکت آن دشوارتر می‌شود. این فرایند که در زانو و لگن بیشتر رخ میدهد، همان آرتروز یا ساییدگی مفصل است؛ بیماری‌ای که خشکی، سفتی و درد را به‌مرور بیشتر می‌کند.
۲. کم تحرکی زیاد
برخلاف تصور رایج، نشستن طولانی مدت هم می‌تواند به مفاصل آسیب بزند. وقتی برای مدت زیادی بی‌حرکت بمانید، گردش مایع مفصلی کاهش می‌یابد و مفصل دچار سفتی می‌شود. این نوع خشکی در افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک دارند یا بعد از جراحی بی‌حرکت مانده‌اند، بسیار رایج است.
۳. التهاب مفاصل (آرتریت روماتوئید)
در بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید، بدن به اشتباه به مفاصل حمله می‌کند. نتیجه؟ التهاب، درد، تورم و خشکی شدید مفصل، به‌ویژه در صبح‌ها. در این موارد، خشکی مفصل فقط یک علامت است و باید بیماری زمینه‌ای به‌طور جدی درمان شود.
۴. عوارض پس از جراحی یا آسیب دیدگی
برخی بیماران بعد از جراحی تعویض مفصل زانو یا شکستگی استخوان لگن، تا مدتی دچار خشکی مفصل میشوند. دلیلش هم می‌تواند التهاب موقت یا بی‌حرکتی بعد از عمل باشد. خوشبختانه این خشکی معمولاً با فیزیوتراپی و تمرین‌های منظم بهبود پیدا می‌کند.
۵. کمبود آب یا تغذیه نامناسب
بدن برای روان سازی مفاصل به آب، مواد معدنی و چربی‌های مفید نیاز دارد. کمبود ویتامین D، امگا ۳ یا استفاده زیاد از غذاهای التهاب زا مثل قند و چربی‌های ترانس، می‌تواند باعث سفتی مفاصل شود.
به طور خلاصه، خشکی مفصل همیشه فقط یک مشکل موضعی نیست؛ گاهی یک هشدار است از درون بدن که باید به آن دقت فراوان کنید.
آیا خشکی مفاصل بعد از جراحی زانو یا لگن طبیعی است؟
وقتی فردی جراحی زانو یا لگن انجام میدهد، اولین هدف این است که از درد رهایی یابد و بتواند دوباره راحت راه برود، بنشیند و زندگی روزمره‌اش را بدون محدودیت ادامه دهد. اما در روزها و هفته‌های ابتدایی پس از عمل، بسیاری از بیماران با یک حس آزاردهنده روبه‌رو میشوند: خشکی مفصل.
اینجا این سوال پیش می‌آید: آیا خشکی مفصل بعد از عمل طبیعی است؟ یا نشانه‌ای از بروز مشکل در روند بهبودی است؟
پاسخ این است که تا حدی، خشکی بعد از جراحی زانو یا تعویض مفصل لگن طبیعی است. پس از جراحی، بافت‌های اطراف مفصل دچار التهاب میشوند، مایع مفصلی کاهش پیدا می‌کند و حرکت برای مدتی محدود می‌شود. همه این عوامل باعث میشوند مفصل سفت و خشک احساس شود.
در هفته‌های اول، احساس خشکی مخصوصا پس از بیدار شدن یا نشستن های زیاد، طبیعی است. اما اگر این وضعیت بیش از ۶ تا ۸ هفته ادامه پیدا کند، یا اگر با درد، کاهش دامنه حرکتی یا قفل شدن مفصل همراه باشد، باید بررسی دقیق‌تری انجام شود.
چرا بعضی بیماران بعد از عمل، بیشتر دچار خشکی میشوند؟
- عدم شروع فیزیوتراپی در زمان مناسب: تأخیر در شروع حرکت مفصل می‌تواند باعث سفتی طولانی‌مدت شود.
- بی تحرکی یا ترس از درد: برخی بیماران از ترس درد، مفصل را زیاد حرکت نمی‌دهند و این باعث سفت شدن بیشتر آن می‌شود.
- التهاب ماندگار یا واکنش بدن به پروتز: در موارد نادر، بدن نسبت به پروتز واکنش التهابی نشان میدهد و مفصل به‌صورت مزمن خشک می‌ماند.
برای دچار نشدن به چنین مشکلی باید این سه اقدام را انجام دهید:
- شروع زودهنگام فیزیوتراپی تحت نظر متخصص
- انجام روزانه تمرینات کششی و تقویتی ساده در منزل
- رعایت دقیق توصیه‌های جراح و مراجعه منظم برای معاینه
بهترین روش‌های درمان خشکی مفاصل
زمانی که یک مفصل دیگر مثل قبل حرکت نمی‌کند، زانوها با هر بار برخاستن سفت میشوند یا لگن موقع راه رفتن صدا میدهد، دیگر نمی‌توان به امید بهتر شدن خود به خودی صبر کرد. خشکی مفاصل اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به کاهش دائمی انعطاف پذیری و حتی دردهای مزمن، مثل درد زانو در هنگام باز و بسته کردن آن شود. اما خبر خوب این است که این مشکل در بیشتر موارد قابل درمان است؛ به شرطی که علت آن به درستی شناسایی شده و درمان، هدفمند انتخاب شود.
در ادامه، به روش‌هایی می‌پردازیم که می‌توانند به صورت مقطعی، خشکی مفاصل را کاهش دهند و حرکت طبیعی را بازگردانند.
- اصلاح سبک زندگیگاهی شروع مشکل از جایی‌ست که انتظارش را ندارید: کم‌تحرکی، نشستن طولانی‌مدت یا بی‌توجهی به وضعیت بدنی در هنگام کار و استراحت. افزایش فعالیت بدنی روزانه، پیاده‌روی منظم و پرهیز از نشستن‌های طولانی، به بهبود گردش خون در مفاصل کمک می‌کند و از خشکی پیشگیری خواهد کرد.
- ورزش و حرکات اصلاحیتمرین‌های کششی و تقویتی، مخصوصاً برای مفاصل زانو، لگن و شانه، می‌توانند تا حد زیادی سفتی مفاصل را کاهش دهند. حرکات ساده‌ای مثل بالا آوردن زانو، چرخاندن لگن یا کشش همسترینگ، باعث بهبود دامنه حرکتی مفصل و کاهش احساس خشکی میشوند. مهم است این حرکات زیر نظر فیزیوتراپیست انجام شوند تا فشار اشتباه به مفصل وارد نشود.
- فیزیوتراپی تخصصیدر مواردی که خشکی مفصل با درد یا التهاب همراه باشد، فیزیوتراپی تخصصی بهترین انتخاب است. دستگاه‌های گرمادرمانی، تحریک الکتریکی عضلات و تکنیک‌های دستی، می‌توانند کمک بزرگی در بازگشت حرکت طبیعی به مفصل داشته باشند.
- مصرف دارو و مکمل‌هاداروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن) برای کاهش التهاب و درد مؤثرند. همچنین مکمل‌هایی مانند گلوکزامین، کندرویتین، ویتامین D و امگا۳ در برخی بیماران می‌توانند به بهبود وضعیت مفصل کمک کنند. البته قبل از مصرف هر مکملی، باید با پزشک مشورت شود تا تداخل دارویی یا مصرف بی‌فایده رخ ندهد.
- درمان‌های تخصصی پزشکیاگر علت خشکی مفصل، بیماری‌های جدی‌تری مثل آرتروز پیشرفته یا ساییدگی مفصل لگن و زانو باشد، گاهی لازم است پزشک راهکارهای مداخله‌ای‌تری را پیشنهاد دهد. این موارد ممکن است شامل تزریق داخل مفصل، استفاده از ژل‌های روان‌کننده یا در صورت لزوم، جراحی تعویض مفصل زانو یا لگن باشد.
کلام آخر
خشکی مفاصل چیزی نیست که با بی‌توجهی از بین برود. اگر احساس می‌کنید زانویتان روان کار نمی‌کند یا لگنتان موقع حرکت گیر دارد، بهتر است این نشانه‌ها را جدی بگیرید. چه در مراحل اولیه باشید، چه درگیر آرتروز زانو یا ساییدگی مفصل لگن، روش‌هایی برای کنترل و درمان وجود دارد.
اگر سوالی در ذهن‌تان باقی مانده یا نیاز به معاینه تخصصی دارید، همین حالا با دکتر طاهری اعظم مشورت کنید. اولین قدم برای درمان، شناخت درست مشکل است.
